دولت محمد مصدق را کودتا یا قیام حامیان محمدرضا شاه ساقط کرد
بیش از هفت دهه از وقایع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می‌گذرد، در افکار عمومی ایران یک عده مدعی هستند که در آن روز کودتا رخ داده و یک عده معتقدند کودتا رخ نداده است! اما در پاسخ باید گفت کودتا علیه دولت محمد مصدق که تحت نام عملیات آژاکس صورت گرفت در ۲۵ مرداد شکست خورد و آن‌چه در ۲۸ مرداد رخ داد نه کودتا بلکه خیزش حامیان محمدرضا شاه بود! در این نوشتار سعی خواهم داشت این موضوع را تا حدودی روشن کنم!
ابتدا به عملیات آژاکس خواهم پرداخت که عملیات جدی دولت‌های بریتانیا و ایالات متحده برای سرنگونی دولت محمد مصدق نخست‌وزیر وقت بود! چرا که مصدق به خطری برای حکومت وقت محمدرضا شاه پهلوی تبدیل شده بود که متحد شماره یک غرب در خاورمیانه بود!
مجموعه سیاست‌های محمد مصدق مانند تشکیل ائتلاف مخالفان حکومت در جبهه ملی، فشار سیاسی و آزاد کردن خلیل طهماسبی عامل ترور رزم‌آرا نخست‌وزیر پیشین، ملی‌کردن صنعت نفت، قطع ارتباط همکاری با بریتانیا و انحلال و تعطیلی مجلس، ایجاد فضای امن برای حزب توده که ارتباط نزدیک با شوروی داشتند و برخورد خصمانه با حکومت وقت ایران باعث شد که پیشینه ایجاد یک کودتا برای سرنگونی محمد مصدق فراهم شود..
بر همین اساس دولت‌های بریتانیا و ایالات متحده در همکاری با محمدرضا شاه یک سناریو را تدارک دیدند که بر مبنای آن فرمان‌های سلطنتی امضا شد که بر مبنای آن محمد مصدق برکنار و سرلشگر زاهدی به عنوان نخست‌وزیر منصوب شد که بر اساس قانون اساسی وقت ایران شاه این اختیار را داشت این اقدام را انجام دهد! پس از آن محمدرضا شاه و ملکه وقت ایران ثریا برای تعطیلات عازم شمال ایران شدند!
به دنبال آن در فردای آن روز سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاهنشاهی فرمان عزل را به محمد مصدق تحویل داد! مارک جی گازیورسکی در کتاب ایالات متحده و شاه ایران در این باره نوشت مصدق از طریق حزب توده نزدیک به شوروی از این موضوع آگاه شد و فرمان برکناری را نادیده گرفت!
مصدق سپس نصیری را بازداشت کرد، همزمان حزب توده و حامیان جبهه ملی به خیابان ریختند و از دولت مصدق حمایت کردند، گارد شاهنشاهی و نیروهای تحت فرمان زاهدی با این واقعه عقب نشینی کردند! به دنبال این واقعه عملا عملیات کودتا ۲۵ مرداد علیه دولت مصدق با کمک حزب توده شکست خورد! محمدرضا شاه و ملکه ثریا به دنبال آن ایران را به مقصد عراق و سپس ایتالیا ترک کرد!
مصدق سپس طبق حکمی هرگونه تظاهرات و اجتماعات را ممنوع کرد، قدرت کامل دست نخست‌وزیر افتاد، همزمان با کنترل کامل بر نیروهای نظامی گمان کرد که بر کودتا چیره شده است و از حامیان خود خواست خیابان را ترک کنند! همچنین با شکست عملیات آژانس دولت ایالات متحده به ریاست آیزنهاور سیاست خود را همان لحظه به سمت نزدیکی به محمد مصدق تغییر داد! همچنین در ۱۷ اوت همان سال والتر اسمیت وزیرخارجه وقت آمریکا گفت محمد مصدق علاقه‌ای به شوروی ندارد و نباید گذاشت حزب توده به وی نزدیک شود و خواستار کمک به دولت محمد مصدق شده‌بود که در تغییر این سیاست واشنگتن پس از شکست عملیات آژاکس نقش داشت!
مصدق با وجود بازداشت تمام رهبران نظامی حامی شاه، سرکوب مخالفان و منتقدان خود هنوز نتوانسته بود سرلشگر زاهدی را بازداشت کند! همچنین آزادی عمل حزب توده که نماینده دیپلماسی شوروی و حافظ منافع مسکو بود بسیاری از ایرانیان را رنجور کرده بود، همین امر باعث شد زاهدی با روحانیون سرشناس حامی حکومت مانند بهبهانی دیدار کند، حمایت آیت‌الله کاشانی متحد پیشین مصدق از حکومت را کسب کند و افراد ثروتمند حامی حکومت را به حمایت از محمدرضا شاه ترغیب کرد! همچنین زاهدی با پولی که در جهت عملیات آژاکس از واشنگتن و لندن گرفته بود سعی داشت عوامی که به حکومت علاقه داشتند همانند شعبان جعفری را به خدمت بگیرد تا اعتراضاتی را برای حمایت از محمدرضاشاه پیش ببرند!
مجموعه این سیاست‌ها باعث شد که در ۲۸ مراد ماه ۱۳۳۲ درگیری شدیدی بین حامیان جبهه ملی و حزب توده با حامیان محمدرضا شاه پهلوی رخ دهد! تحت هدایت سرلشکر زاهدی بسیاری از مراکز نظامی و امنیتی به کنترل نیروهای سرلشگر زاهدی درآمدند نیروهای زاهدی با تانک به خانه مصدق حمله کردند که باعث متواری شدن وی شد! البته وی بعدها خود را به ارتش تحویل داد! تمام این موارد باعث شد زاهدی کنترل کشور را به دست گرفته، دولت محمد مصدق سقوط کرده و محمدرضا شاه پهلوی و ملکه ثریا با بازگشت به ایران به ادامه حکومت خود بپردازند!
پس میبینیم از منظر تاریخی کودتای عملیات آژاکس در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ علیه محمد مصدق رخ داد که با کمک حزب توده شکست خورد! از همین رو آن‌چه در ۲۸ مرداد رخ داده نه کودتا بلکه خیزشی تحت هدایت سرلشکر زاهدی بود که منجر به سقوط دولت محمد مصدق شد!
