رسانه ها و جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه و ناکامی ایرانیان
منظور از «خاورمیانه» در این نوشتار، منطقه فرهنگی ـ اسلامی گسترده‌تری است که شمال آفریقا، پاکستان و افغانستان را نیز دربر می‌گیرد که همواره درگیر جنگ‌های نیابتی یا بمباران‌های مستقیم بوده است. هزاران کیلومتر دورتر، در جنوب‌غربی این محدوده، کشورهایی چون مراکش و الجزایر نیز از طریق نیروهای نیابتی نظیر «جبهه پولیساریو» درگیر مناقشات‌اند. در سودان، کشورهای مختلف عربی و حتی ترکیه از جناح‌های متخاصم حمایت می‌کنند، بی‌آنکه کشتار صدها هزار نفر و آوارگی میلیون‌ها انسان برایشان اهمیتی داشته باشد. وضعیت در لیبی نیز مشابه است، و تا سال گذشته سوریه نیز از همین بحران رنج می‌برد. در واقع، دخالت نظامی، سیاسی و رسانه‌ای در امور داخلی سایر کشورها به یکی از ابزارهای اصلی فشار و چانه‌زنی در دیپلماسی خاورمیانه‌ای بدل شده است.
برخی تحلیلگران غربی معتقدند که خاورمیانه به دلیل اقتصاد تک‌محصولیِ مبتنی بر نفت و گاز و نیز موقعیت ژئوپلیتیکی به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب، همواره در سطحی مناقشه‌آمیز از روابط باقی مانده است. افزون بر این، حضور قدرت‌های بزرگ جهانی در این منطقه و بهره‌برداری آنان از منابع و شکاف‌های درونی آن، این بی‌ثباتی را تشدید کرده است. اما پرسش اصلی این است: آیا عوامل عمیق‌تر و ریشه‌دار‌تری نیز در بروز این وضعیت مؤثر نبوده‌اند؟ چرا کشورهای خاورمیانه در چارچوب روابط سیاسی ـ که باید شامل همکاری، رقابت و تعارض باشد ـ بیش از همه درگیر ستیز و تخاصم‌اند؟
تئوری‌های آکادمیک متعددی برای توضیح این چرخه دائمی جنگ ارائه شده، اما به باور نگارنده، این نظریات درک دقیقی از واقعیت تاریخی و فرهنگی خاورمیانه ارائه نمی‌دهند. زیرا این منطقه قرن‌ها پیش از کشف نفت و گاز، و حتی پیش از شکل‌گیری کشورهای مدرن مانند پاکستان، عراق، سوریه، لبنان یا الجزایر، نیز صحنه‌ی مداوم درگیری و ستیز بوده است.
به باور نویسنده، ریشه این منازعات در بستر فرهنگی و مذهبی منطقه نهفته است؛ فرهنگی که در طول تاریخ با منافع شخصی، قبیله‌ای و طبقاتی گره خورده و به طمع‌ورزی، معامله‌گری و چانه‌زنی شهرت یافته است. این الگوی رفتاری، ریشه در ساختار روانی و اجتماعی دیرینه دارد و الزاما همواره ارتباط مستقیمی با منابع طبیعی یا موقعیت ژئوپلیتیکی ندارد. سعدی، شاعر بزرگ ایرانی، قرن‌ها پیش در توصیف همین ویژگی چنین سروده است:
ز دهقان و از ترک وز تازیان ؛ نژادی پدید آید اندر میان
نه دهقان، نه ترک و نه تازی بود ؛ سخن‌ها به کردار بازی بود
زیانِ کسان از پیِ سودِ خویش ؛ بجویند و دین اندر آرند پیش
همه گنج‌ها زیر دامن نهند ؛ بمیرند و کوشش به دشمن دهند
به گیتی کسی را نماند وفا ؛ روان و زبان‌ها شود پر جفا
ادیان ابراهیمی باور دارند که در طول حدود ده هزار سال گذشته، حدود ۱۲۴ هزار پیامبر در این منطقه برای هدایت بشر ظهور کرده‌اند. اما این پرسش مطرح است: چرا این پیامبران در سایر نقاط جهان، مانند چین، استرالیا یا قاره آمریکا ظاهر نشدند؟ این تمرکز پیامبران در خاورمیانه می‌تواند نشانه‌ای از عمق بحران فکری و اجتماعی در این منطقه باشد؛ جایی که اندیشه آزاد و نقد، در برابر عصبیت قبیله‌ای و ایلی، مجال بروز نیافته است. در نتیجه، درگیری، تعصب و خرافه‌گرایی به‌صورت فرهنگی و ناخودآگاه در ذهنیت جمعی جوامع این منطقه نهادینه شده است. وانگهی اگر بپذیریم هر سال حدود ۱۲ پیامبر (ماهانه یکی) ظهور کرده است. پس چرا در طی بیش از ۱۴۰۰ سال گذشته حتی یک پیامبر هم ظهور نکرده که مورد قبول مسلمانان باشد.؟
به همین دلیل، حتی با پیشرفت علم و گسترش دموکراسی و حقوق بشر در سایر نقاط جهان، بسیاری از کشورهای خاورمیانه هنوز اختلافات خود را از طریق خشونت، قهر و جنگ حل می‌کنند. این خشونت ذاتی را نه‌تنها در میان کشورها، بلکه در میان نیروهای سیاسی ظاهراً هم‌هدف نیز می‌توان مشاهده کرد. در صورت بروز اختلاف، اغلب این کشورها به جای گفت‌وگو، به جنگ مستقیم یا جنگ نیابتی روی می‌آورند. بیش از ۷۰ درصد جنگ‌های معاصر جهان در این منطقه رخ می‌دهد. پدیده «نیابتی» و «مزدوری» در خاورمیانه بسیار رایج است؛ افرادی که تنها برای منافع مالی، وفاداری سیاسی خود را تغییر می‌دهند. مثلا چگونه ممکن است کسانی که سال‌ها در خدمت نظام بوده‌اند، ناگهان به مخالفان سرسخت آن بدل شوند؟ این رفتار را می‌توان در میان برخی مدیران و تحلیلگران رسانه‌های فارسی‌زبان و صادراتی های (مُقَرّبُ الحَضْرَت) نیز دید.
بنابراین شگفتی، شاید دقیق‌ترین واژه برای توصیف خاورمیانه باشد. برای نمونه، احمد حسین الشرع (ابومحمد الجولانی) که تا چندی پیش از فرماندهان القاعده و متحد داعش بود و آمریکا برای دستگیری او جایزه ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرده بود، اکنون با چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای، به عنوان متحد غرب در «ائتلاف بین‌المللی ضد داعش» معرفی می‌شود! و دو روز دیگر (دوشنبه) به کاخ سفید می رود تا رسما به ائتلاف بین المللی ضد داعش بپیوندد. سخن آخر اینکه رسانه های فارسی زبان وابسته به بیگانگان مثل بی بی سی, ایران اینترنشنال, منوتو, کانال یک و بقیه رسانه ها که توسط کشورهای عربی تغذیه ی شوند, برای رضای خدا موش نمی گیرند.
آریان پ
